50 jaar na de Stonewall-rellen

Michael was een stuk jonger dan de reguliere clientèle van de Stonewall Inn, een door de maffia gerunde gaybar. Hierdoor is hij als een van de weinigen in staat zijn ervaringen in dat weekend van 28 en 29 juni 1969 nu nog te kunnen delen. Veel vaste klanten waren oudere dragqueens. “Ik denk niet dat ik er ooit een jonge dragqueen heb gezien. Ze waren allemaal van middelbare leeftijd en ouder. Veel ouder.” Jonge knullen, de meesten ongeveer net zo oud als de toen zeventienjarige Michael, zwermden door het café in de hoop een centje te kunnen verdienen met seks. Michael vertelt: “Er hingen aardig wat straatjongeren rond die hun hoofd boven water probeerden te houden.”

“Ik denk dat ik de enige overgeblevene ben die die avond in de Stonewall heeft meegemaakt, dat geloof ik echt. Ik ben nog nooit iemand tegengekomen die er ook bij was. En als die er zijn, zou me dat verbazen. De vaste klanten zouden nu zo’n 130 jaar oud moeten zijn en de sekswerkers zijn hoogstwaarschijnlijk overleden aan hiv en aids.”

Michael groeide op in Chambersburg, een plattelandsdorp in de staat Pennsylvania. Dat bewuste weekend was hij in New York om theateropleidingen te vergelijken. “Ik was een jongen van het platteland, een provinciaaltje. Ben ik nog steeds eigenlijk wel.” Michaels oudere vrienden namen hem op 28 juni mee naar de Stonewall Inn. Niets wees erop dat die avond de geschiedenisboeken in zou gaan als start van de rellen. Het was ook niet bepaald een historische locatie, integendeel zelfs. “Het was er zó goor. Ik dacht die avond bij mezelf dat dit meteen de laatste keer was dat ik er kwam. 

Ik kon me eigenlijk niet voorstellen dat de bar überhaupt open was en vroeg me af waarom iemand hier zou willen komen. Het was aftands en smerig. Er was geen stromend water, zo rond een uur of tien kwam de stank uit de toiletten je bij de deur al tegemoet.” Michael beschrijft Stonewall Inn als een stinkhol waar de emmer water om de glazen mee te spoelen om vier uur ’s middags werd neergezet en nooit werd ververst. “En ze sloten om vier uur ’s nachts...”

Meubilair was er nauwelijks, op een hoektafel na. Daarop stond een glazen pot met een label erop: ‘The Wishing Well’. Bezoekers konden een muntje opgooien en een wens doen. “Dat geld uit die pot was bestemd voor liefdadigheid, maar in de praktijk verdween het in de zakken van de barkeeper van dienst.” De krakkemikkige jukebox naast een geïmproviseerde dansvloer speelde liedjes van legendarische diva’s van weleer: Peggy Lee, Dinah Shore, Patsy Cline en... Judy Garland. Maar over Judy later meer.

Mannen dansten hier met elkaar in een tijd dat dit nog illegaal was. Bezoekers moesten hun ID laten zien door deze door een klein luikje in het raam te steken, voordat ze naar binnen mochten. De bar werd verlicht door slechts een handvol blauwe en rode gloeilampen en er was één witte gloeilamp die aan het plafond hing. “Die witte lamp ging aan als degene die voor portier speelde, dacht dat de politie eraan kwam. Of ander onbetrouwbaar volk.” Iedereen wist wat die witte gloeilamp betekende en wat er ging gebeuren. “Hield je iemands hand vast of raakte je iemand aan, dan stopte je daar subiet mee. Wie danste, sprong aan de kant, want alle aanwezigen wisten: er komt een razzia aan.”

De politie viel de bar zo’n twee keer per maand binnen. Ze haalden het geld uit de kassa, leegden de wenspot en vertrokken weer. Maar niet voordat ze de klanten emotioneel hadden geterroriseerd, zoals Michael het noemt. Degenen die werden ondervraagd door agenten, moesten hun identiteitsbewijs laten zien en ook hun telefoonnummers werden geregistreerd. Daarna was er de dreiging dat hun namen in de krant kwamen met de melding dat ze betrapt waren in een gaybar. Met alle verwoestende gevolgen van dien. Maar, zegt Michael, de politie ging nog een stuk verder. “Wat je nooit in de kranten las, was dat agenten de klanten volledig in elkaar sloegen. De politie zag het intimideren en misbruiken van gays als een sport. Als agenten zich verveelden, gingen ze even langs de Stonewall, sloegen een paar klanten op hun bek en roofden de kassa leeg. Vonden ze leuk om te doen.”

Michael noemt de bejaarde dragqueens, de campy oudere gays en de kwetsbare straatjongens makkelijke doelwitten omdat ze nooit terugvochten. “Keek je een agent alleen al afkeurend aan, dan sloeg die je tot moes met zijn knuppel.”

Eerbetoon Judy Galand verstoord
Er was een reden waarom de spanning torenhoog opliep op die beruchte avond van 28 juni. Waarom de klanten van Stonewall Inn, die tot dusver iedere afranseling en elke mensonterende, vernederende klap hadden ondergaan, nu ineens fel van zich af begonnen te bijten. “Het kwam tot een kookpunt en niet alleen omdat het een hete zomernacht was en er die avond tweehonderd mensen binnen stonden in plaats van de gebruikelijke twintig tot dertig. Dat weekend besloot de politie de bar binnen te vallen. Terwijl in de week ervoor... Judy Garland was overleden.”

Ja, Judy Garland. Velen zien het als een mythe of zelfs een broodjeaapverhaal dat de dood van het grootste gay-icoon van dat moment de trigger was voor de Stonewall-rellen. Dat Garlands gay fans hun massale rouw verstoord zagen worden door zoiets banaals als een overval. Terwijl dit júíst precies het verkeerde moment om ze daarmee lastig te vallen. Michael benadrukt dat de relatie tussen Garland en wat zich hier die avond ontwikkelde, er wel degelijk was. “In heel de Verenigde Staten waren gays dol op Hollywood en ze hadden iets met Judy Garland, alleen al vanwege The Wizard of Oz.”

De Stonewall Inn had die zaterdag een eerbetoon aan Garland gepland, waar al dat volk op af was gekomen. Ze hadden een laken voor een van de muren gespannen, waarop ze Garlands filmklassieker A Star Is Born hadden geprojecteerd. “De tent puilde uit. Mannen uit andere gaybars die Stonewall Inn altijd meden als de pest, waren nu massaal naar deze vunzige plek gekomen waar normaal gesproken alleen de outcasts kwamen.” Michael vertelt over de klanten van Boots and Saddles, een country & western-gaybar waar ook lesbische vrouwen kwamen. Deze bar liet de politie met rust. “De politie was te dom om zich voor te kunnen stellen dat die vrouwen lesbisch konden zijn en ze dachten waarschijnlijk dat het daar vol stond met hetero’s.” Een andere bar in de buurt was The Ram Rod. Ook daar hadden de klanten weinig te vrezen van de politie, want het was een bar voor leernichten. “De agenten hadden geen idee wat ze aan moesten met die nichten in dat leer. Op hun motorfietsen.” Het moet een interessant beeld hebben opgeleverd, al die stoere leermannen die, zittend op de grond in de smerige Stonewall, een traan wegpinken bij het zien van de campklassieker met Judy Garland. “Oh, de leather queens waren dól op Judy!”, roept Michael. Een andere bar die zijn klandizie die avond naar Stonewall zag vertrekken, was Julius’. Die bar werd gerund door de politie, waarmee ze de concurrentie aangingen met de door de maffia aangestuurde Stonewall Inn.

“Ze zagen de omzet van die avond in rook opgaan, dat vonden ze niet leuk. Op een gemiddelde zaterdagavond stond het daar bommetjevol, nu keken ze tegen lege krukken aan. Iedereen zat in de Stonewall...” De barman van Julius’ gebruikte zijn connecties binnen de politie en zorgde er op die manier voor dat er een razzia zou komen, zodat iedereen naar z’n eigen vertrouwde stamkroeg terug zou keren.

Michael vertelt dat de politie snel ter plaatse was, mensen naar buiten begon te duwen en de queens op de oude, vertrouwde manier te lijf ging. Maar de klanten die speciaal voor Judy Garland waren gekomen en niet gewend waren aan de politieovervallen en het grove geweld dat daarmee gepaard ging, besloten dit niet te pikken. Ze vormden een front en besloten terug te vechten.

Een grote chaos
Ook buiten Stonewall Inn werd de menigte steeds groter. Voorbijgangers sloten zich aan, onder wie ook veel hetero’s. Voor de politie was het onmogelijk om te zien wie tot de klanten van Stonewall behoorden en wie ze in de kladden moesten grijpen. “De politie had de grootst mogelijke moeite om de menigte onder de duim te houden. Tot dan toe was het gemakkelijk geweest omdat de Stonewall-bezoekers herkenbaar waren: bejaarde dragqueens en oude mannen. Maar nu was onduidelijk wie de mensen waren die terugvochten en wie ernaar stonden te kijken. En de menigte omstanders bleef maar groeien”, legt Michael uit. Terug in de Stonewall had een overijverige agent besloten de projector en de filmrol te confisqueren die een klant had meegenomen voor het eerbetoon aan Garland. De eigenaar zag dit en begon de agent uit te foeteren. Toen een zwarte dragqueen dat zag, was ze het zat. Ze pakte de ruim gevulde glazen wenspot en sloeg die stuk op het hoofd van de agent. “En toen,” zegt Michael, “toen sloeg de vlam pas echt in de pan.”

Michael beschrijft de bloederige horrorbeelden die hij zich herinnert. “Mensen stelpten hun bebloede gezichten. Op het trottoir lagen plassen bloed. Alle muren zaten onder. Je zag overal handafdrukken van bloed, afkomstig van mensen die zich staande probeerden te houden terwijl ze wegvluchtten voor de politie. Ik kon niet geloven wat ik zag.” Michael stortte zichzelf in de woeste menigte en hielp samen met anderen de bebloede slachtoffers. “We maakten ze zo goed mogelijk schoon, want de politie had taxichauffeurs opgedragen niemand te vervoeren die bebloed of gewond was. Niemand kon daardoor naar het ziekenhuis.”

Ondanks alle ellende zegt Michael nu: “Ik voelde me toen veiliger op de stoep voor de Stonewall, te midden van die rellen, dan ik me thuis ooit had gevoeld. Er was geen tijd om bang te zijn. Ik ben niet iemand die van een afstandje gaat kijken en niets doet. Zo ben ik niet opgevoed.”

Revolutie voor vrijheid
Na Stonewall ging het leven in de New Yorkse gay community gewoon verder. “Maar na die nacht veranderde alles in de gemeenschap zo snel dat niemand, ook ik niet, terugkeek op die bewuste 28 juni en dacht: hmm, dat was het moment van de omwenteling. Zo gaat dat met geschiedenis, je realiseert je op het moment zelf niet welke sociale impact iets heeft. Pas na een tijd ga je dat inzien. Bij Stonewall duurde het ongeveer twintig jaar voordat men die impact zag. Stonewall was een cruciaal omslagpunt in onze geschiedenis.” In het jaar erop werd voor het eerst een pride-parade georganiseerd, waarbij de rellen van Stonewall werden herdacht. Michael was er niet bij, hij had die zomer een theaterklus. “Maar de jaren daarna heb ik dat ruimschoots goedgemaakt.” De mythes rond de Stonewallrellen leven voort. Ik vraag me af wat Michael vindt van de onwaarheden die rondgaan over die avond. “Ik kon me daar vroeger heel verdrietig door voelen en wilde die verhalen de kop indrukken waar ik maar kon. Maar nu realiseer ik me dat het goed is dat erover gepraat wordt en dat de rellen niet worden vergeten. Verhalen over Stonewall zullen nog jaren de ronde doen, of ze nu waar zijn of niet. Nog lang zal er discussie ontstaan over wat er nou precies gebeurd is, maar één feit staat voldongen vast: die avond is de kiem gezaaid die wereldwijd een enorme impact heeft gehad. Bij Stonewall begon de revolutie voor vrijheid en gelijke rechten.”

Michael had zich destijds niet voor kunnen stellen dat hij vijftig jaar na dato zijn verhaal deelt met de wereld. “Ik leef al langer dan ik ooit had gedacht. Als ik wist dat ik zo oud zou worden, had ik beter voor mezelf gezorgd”, lacht hij. “Alhoewel, ik had denk ik alles precies hetzelfde gedaan.” Michael sluit af met een boodschap voor de senioren in de LHBTQgemeenschap: “Leef je leven en blijf geloven. Wees trots op alle kleine stappen die je hebt gezet en waar anderen nu van profiteren. Luister naar de verhalen van andere senioren. Mijn verhaal is niet meer dan een druppel water in de oceaan, net als al die andere verhalen. Blijf verhalen vertellen en blijf ernaar luisteren.”

Fotografie: Raul Romo