In de Arabische wereld zijn alle ogen gericht op Beiroet. Zal de derde pride, die gepland staat van 28 september tot 6 oktober, alle verwachtingen overtreffen of wordt het evenement net als vorig jaar verstoord door de Libanese zedenpolitie?
Op het eerste gezicht lijkt Beiroet een vrije, vooruitstrevende stad, met trendy restaurants en glimmende wolkenkrabbers. Op de promenade aan het strand zie je halfnaakte, geoliede lijven, mannen en vrouwen gaan vrij met elkaar om en je kunt overal alcohol bestellen, ook tijdens de islamitische vastenmaand ramadan. Er zijn homovriendelijke hotels, homovriendelijke bars en achter gesloten deuren gebeurt van alles. De politiek geëngageerde band Mashrou’ Leila, met de openlijk homoseksuele leadzanger Hamed Sinno, wordt ook keer op keer aangehaald als hét symbool van progressief Libanon. Maar in werkelijkheid spelen LHBTQ’s roulette, met hun vrijheid als inzet.
Volgens artikel 534 van de Penal Code is ‘onnatuurlijke’ seks namelijk nog altijd verboden. Hoewel weinig mensen worden opgepakt vanwege daadwerkelijk seksueel gedrag, gebruiken agenten de wet vooral om LHBTQ’s te treiteren of mishandelen, vooral armere mensen in achtergestelde wijken en in de rest van Libanon. Die wet staat wel onder druk. In april weigerde zowaar een militaire rechter om vier soldaten te veroordelen voor sodomie, omdat hij vond dat de rechtbank niet kan beoordelen wat natuurlijk is en wat niet. Maar de wet zelf kan nog steeds worden toegepast, dus iedere rechter kan anders oordelen, waardoor LHBTQ’s vooralsnog waakzaam moeten blijven.
Ook homoactivist Hadi Damien (30) is wat voorzichtig, als we afspreken in een met planten behangen theehuis, dat nagenoeg verlaten is. Hij neemt ons gesprek op, net als ik doe, en schrijft mee op een notitieblok, omdat hij zijn standpunten helder wil verwoorden. Als initiator van Beirut Pride moet hij ook op zijn woorden letten, om de autoriteiten niet te beledigen. Damien oogt wat moe. Komt dat omdat hij een grote druk voelt? Hij glimlacht: “Of course, habibi!” Damien voelt druk om de pride goed te laten verlopen. Homoactivisten in omringende landen houden zijn werk ook goed in de gaten. Voor hen is Beiroet het voorland van vooruitgang in het Midden-Oosten – niet Tel Aviv, want geen enkele Arabische metropool wil zich met het gehate Israël vergelijken.
De eerste Beirut Pride in 2017 verliep vrij geruisloos, zegt Damien, die docent is aan de Saint Joseph University en nota bene lesgeeft in ‘evenementenstudies’. “We wilden eerst een politieke mars doen, maar al snel werd duidelijk dat er meer mensen kwamen dan verwacht: honderden in plaats van enkele tientallen. Dus lastten we de mars af en hielden we een grote bijeenkomst in Batroun, net buiten de stad. Ik wilde namelijk voorkomen dat logistieke problemen de allereerste pride én de reputatie van LHBTQ’s zouden verpesten.” Die week waren er in Beiroet nog tientallen activiteiten, waar in totaal zo’n vierduizend mensen op afkwamen. De pride kreeg veel aandacht, zegt Damien, ook in buitenlandse media. Maar al die aandacht schudde ook de Libanese autoriteiten wakker.
“De agenten waren in burger, droegen geen penning, maar je zag de afdruk van pistolen in hun broeken”
Religieuze trollen
Wat er vorig jaar gebeurde, zag Damien, ondanks zijn kennis van de wet en alle voorbereiding, niet aankomen. Tijdens de tweede pride-week zou een toneelstuk over homogeweld worden voorgelezen, gevolgd door een discussie en een feest. “Dus geen echte opvoering met acteurs, omdat ik weet dat je daar toestemming voor moet hebben van de censuurcommissie.” Voordat Damien er erg in had, stonden er twaalf agenten in Zoukak Theatre. “Ze waren in burger, droegen geen penning, maar je zag de afdruk van pistolen in hun broeken. Alle departementen waren vertegenwoordigd, van de censuurcommissie tot de geheime dienst en de zedenpolitie. De sfeer was heel dreigend, alsof ze zochten naar terroristen. Veel bezoekers vluchtten in paniek.”
Damien werd meegenomen naar het politiebureau, waar hem zonder verdere uitleg werd medegedeeld dat hij de nacht in een cel moest doorbrengen. “Zo’n cel is gemaakt voor maximaal vijf arrestanten, maar ik telde 39 mensen. Volgens de wet mag je mensen hier ook maar 48 uur vasthouden, maar sommigen zaten er al maanden. Ik zat bij de transvrouwen en sliep op de grond. Ik was erg gespannen, maar ook doodop na die lange dag, dus ik heb verrassend goed geslapen.” Hij vertelde niemand wie hij was en wat hij daar deed. “Als ze inzien dat ook academici en mensen met maatschappelijke privileges hier kunnen eindigen, hebben ze helemaal geen hoop meer.”
Tijdens het verhoor in de ochtend, waarbij een hoofdinspecteur en vier agenten aanwezig waren, kwam de aap uit de mouw. Het ging helemaal niet om de lezing van het toneelstuk. Wat bleek, religieuze trollen hadden het pride-programma van de website overgenomen en woorden als ‘sodomiet’, ‘flikker’ en ‘pot’ toegevoegd aan de Arabische tekst en verspreid via WhatsApp, ook onder een aantal agenten. Damien legde de tekst op de website ernaast, waarmee het misverstand en zijn onschuld snel duidelijk werden. “Een van de agenten zei: ‘Als wij horen over een evenement voor homo’s, denken we gelijk aan groepen mannen die seks hebben in het openbaar.’ Ik vertelde hen dat we dat nooit zouden durven. We weten namelijk dondersgoed hoe de wet in elkaar steekt.” De agenten dachten ook dat alle homo’s ‘verwijfde sekswerkers’ zijn. Damien was blij dat hij die vooroordelen kon ontkrachten, in een opvallend constructief gesprek. “Maar ik wist ook dat de handen die ik schudde dezelfde handen waren die trans vrouwen in elkaar slaan.” Damien werd alleen vrijgelaten op de voorwaarde dat hij een proces-verbaal zou tekenen waarin hij verklaarde de pride te annuleren. “Dat weigerde ik, want dat is niet alleen aan mij.” Na veel gesteggel werd de tekst zo aangepast dat het openbaar ministerie de verdere activiteiten annuleerde – niet Damien. Eenmaal buiten vertelde zijn advocaat dat deze verklaring sowieso niks waard was, als Damien zou vertellen hoe hij onder druk was gezet. Dat deed hij ook, aan alle media die hem benaderden.
“Ik wist dat de handen die ik schudde dezelfde handen waren die trans vrouwen in elkaar slaan”
Delen kan helen
“Toen pride niet doorging, waren we allemaal in rouw”, zegt Dima Matta (30), actrice, schrijfster, docent creatief schrijven en organisator van Cliffhangers. Dat evenement, waarbij jongeren persoonlijke, vaak controversiële verhalen voordragen aan een publiek, vindt plaats op het dak van Station Beirut, een culturele broedplaats en galerie. Tijdens pride organiseerde Matta een voordrachtavond voor LHBTQ’s. “Alle activiteiten werden stopgezet, maar we hebben ons evenement toch door laten gaan, maar wel binnen in plaats van op het dak. Ik zou toen zelf publiekelijk uit de kast komen en trok zelfs loszittende kleding aan, mocht ik gearresteerd worden. Die maandag hadden mijn studenten ook een tentamen, dus ik had mijn collega al gevraagd of ze mij eventueel kon waarnemen.”
Zover kwam het niet en Cliffhangers wordt nog geregeld georganiseerd, voor een alsmaar groeiend publiek. “Er is geen script, maar sprekers improviseren – zo ontlopen we de censuur.” Ik spreek Matta vlak voor de queer-verhalenavond op de Internationale Dag tegen Homofobie en Transfobie, terwijl de tribune op het dak volloopt met jonge en geëngageerde Beiruti’s, onder wie ook veel vrouwen. In de Arabische wereld worden verhalen van generatie op generatie doorgegeven, maar Matta zag dat die traditie langzaam uitstierf.
“We kunnen niet feesten totdat we onze rechten hebben. Ze zouden het ook geen pride moeten noemen, maar een culturele week”
Daarom richtte ze Cliffhangers op, omdat persoonlijke verhalen mensen verbinden. “In Beiroet voel je je vaak alleen, omdat er weinig openbare ruimte is en onze vrijheid van meningsuiting wordt ingeperkt. Cliffhangers brengt mensen weer samen.” Delen kan helend zijn, zegt Matta. Ze vertelt dat mensen uiteenlopende dingen voordragen, van alledaagse zorgen – wel of geen fysiek contact in het openbaar – tot dieperliggende trauma’s, misbruik en geweld. De charismatische host, met een prachtige bos krullen, opent de avond met een eigen gedicht over de magie van ‘dyke hands’. Daarna vertelt een jongen hoe hij tijdens zijn coming-out onverwachts werd gesteund door zijn vader. Sommigen dragen voor in het Engels, anderen in het Arabisch. Soms wordt er gehuild, maar er wordt ook gelachen om lokale grappen, die alleen Beiruti’s echt snappen. “Die jongen had veel potentie – en hij was nog shia ook.” (Later, in de populaire gaybar Bardo, hoor ik dat sjiitische moslims gewild zijn, omdat ze ‘lekker intens’ zijn.)
Het is verleidelijk om te denken dat dít Beiroet is: vrij en gepassioneerd. En op zo’n inspirerende avond van Cliffhangers lijken de gevaren voor vervolging ver weg. Maar Matta grapt ook dat het slechts een kwestie van tijd is voor ze haar baan als docent verliest, vanwege haar activisme. Het publiek knikt instemmend. Als dat gebeurt, komt Matta wel op haar pootjes terecht. Ze woonde en werkte bijvoorbeeld ook twee jaar in Amerika.
“Ik zie wel vooruitgang, maar die geldt alleen voor hoogopgeleide mensen zoals ik, die in de stad wonen. Toen pride vorig jaar werd stopgezet, voelde het alsof we weer een paar stappen terugzetten. Dus het is gevaarlijk om te generaliseren.”
Geen politieke steun
Dat contrast wordt duidelijk als ik Bertho Makso (38) opzoek, de oprichter van Proud Lebanon. Zijn inloopcentrum zit verstopt in een onopvallend flatgebouw, in een rommelige arbeiderswijk waar overal elektriciteitsdraden hangen. In het kleine woonkamertje hangt een vlag met de tekst ‘LGBT rights are human rights’. Makso vertelt dat dit centrum, waar nog zo’n tien mensen werken, hulp verleent aan de armste, meest kwetsbare LHBTQ’s. In een kliniekje op de eerste verdieping worden ze gratis getest op soa’s en hiv. Ook zijn er wekelijke counselingsessies en groepsgesprekken, die worden aangekondigd via het veilige WhatsApp. Als Makso vertelt dat ze ook vluchtelingen helpen, wordt er toevallig aangebeld. Het is een stelletje uit Syrië: hij man, zij trans. Hij wil zich laten testen, dus Makso neemt hem mee naar boven.
“Als je in Libanon iets wilt bereiken in de politiek, moet je net zo politiek handelen als zij: stilletjes, in achterkamers”
Tien minuten later staat het koppel weer buiten. Masko vervolgt dat Libanezen vaak neerkijken op Syrische vluchtelingen, ook omdat Libanon tijdens de burgeroorlog bijna twintig jaar werd bezet door Syrië – er is dus veel oud zeer. Anderzijds ziet Makso vluchtelingen die liegen en bedriegen om naar Europa te komen. “Sommigen gedragen zich hier alsof ze al in Europa zijn: feesten, drugs en seks in het openbaar.” Maar in de groepssessies van Proud Lebanon zijn dit soort discussies verboden. “We hebben het hier nooit over afkomst, religie of politiek.” Proud Lebanon trekt ook het land in om mensen in Tripoli en de Bekavallei te testen en te helpen. “De overheid steunt ons alleen in de hiv-preventie. We krijgen wat subsidie en worden door de politie beschermd als we onze tent opzetten. Maar homoactivisme krijgt geen politieke steun. We bezoeken ook gevangenissen, maar nooit met een regenboogvlag.”
Als ik daarna met Makso ga lunchen in de wijk, merk ik dat hij kritisch is op de naderende pride. “We kunnen niet feesten totdat we onze rechten hebben. Ze zouden het ook geen pride moeten noemen, maar een culturele week.” Hij vindt het ook gevaarlijk dat de pride maar één gezicht heeft, Hadi Damien. En waar Damien juist de media opzoekt om zijn politieke doelen te bereiken, strijdt Makso liever achter de schermen. “We hebben heimelijke afspraken met parlementsleden om de antihomowet op den duur af te schaffen. Ik weet dat een derde van het parlement daarachter staat. De christenen zijn grotendeels voor, maar met name de moslims willen geen gezichtsverlies leiden. We moeten ze dus beetje bij beetje overtuigen, vooral de jongere politici. Als je in Libanon iets wilt bereiken in de politiek, moet je net zo politiek handelen als zij: stilletjes, in achterkamers.”
Krachten bundelen
Damien hoeft niet per se in de spotlights te staan en heeft naar eigen zeggen ook veel gesprekken achter de schermen, met invloedrijke mensen. “Maar weinig mensen kunnen en durven het aan om de pers te woord te staan en die mediaaandacht naar hun hand zetten.” Na zijn arrestatie beseft Damien wel hoe kwetsbaar hij is. “Ik word nog steeds verdacht van het aanzetten tot losbandigheid en moet op den duur voor de rechter verschijnen.” Hij wil pride daarom niet in zijn eentje dragen, maar andere activisten juist vleugels geven. “Vrouwen moeten een veel groter platform krijgen. Ik ben ook in gesprek met de transvrouwen met wie ik die nacht in de cel zat, en anderen die hebben vastgezeten vanwege hun geaardheid. Maar Libanezen zijn individualistischer dan je denkt. Ze leveren makkelijk kritiek, maar komen moeilijk in actie.” Hij wil dus dat alle LHBTQ-organisaties, ondanks hun verschillende werkwijzen, hun krachten bundelen. Beirut Pride, Proud Lebanon en andere organisaties zoals Helem, de evenknie van COC in Libanon, moeten dus samenwerken. Libanon is diep verdeeld, vanwege alle verschillende etniciteiten, religies, politieke voorkeuren en klasseverschillen. Hoogopgeleide, welvarende homo’s leiden – buiten hun familie om – vaak een comfortabel leven met vrienden en vriendjes. Hun grootste zorg is het omzeilen van Grindr-blokkades via een VPN-verbinding. LHBTQ’s in de onderklasse, buiten de bubbel van Beiroet, vrezen echter nog geregeld voor hun leven. Maar welke activist je ook spreekt, welke organisatie ze ook vertegenwoordigen, hun doel is hetzelfde: homoseksueel gedrag moet zo snel mogelijk worden gedecriminaliseerd, zodat de politie geen stok meer heeft om mee te slaan. Pride zal daar opnieuw aandacht op vestigen, in de hoop dat LHBTQ’s op den duur vrij zijn. En misschien waait hun politieke strijd wel over naar andere landen, zoals de Arabische Lente ook een golf van democratie teweegbracht in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Maar de roze revolutie begint in Beiroet.
Reisinformatie
- Beirut Pride is gepland van 28 september tot en met 6 oktober, met lezingen, discussies en activiteiten in de hele stad. Houd beirutpride.org in de gaten voor alle actuele informatie.
- Met Transavia vlieg je in 4,5 uur rechtstreeks naar Beiroet. Je hebt geen visum nodig, maar met een Israëlische stempel in je paspoort kom je het land niet in.
- Uber is de handigste manier om Beiroet te verkennen. Voor 15 euro haal je een lokale simkaart voor navigatie en data tijdens je verblijf. Pas op: roaming is peperduur!
- Villa Clara is een stijlvol, gayfriendly boetiekhotel met een Franse twist, in de trendy wijk Mar Mikhaël, waar je veel bars, restaurants en galeries vindt.
- Le Gray heeft de mooiste infinity pool van de stad. Ook in dit moderne vijfsterrenhotel, in downtown Beiroet, zijn homokoppels welkom.
- Le Bristol is een klassieker hotel in het westen van de stad, dichter bij het strand. Vraag om de gerenoveerde kamers op de zogeheten ‘hipster floor’.
- Bardo is dé homobar van Beiroet. Ook zijn er talloze gayfriendly clubs en feesten. Pas wel op en doe en stoute dingen alleen achter gesloten deuren.
