Dit jaar vindt EuroPride voor het eerst plaats in de Balkan. Winq sprak erover met Servische activisten. “Deze pride is geen feestje, maar een protest, een daad van verzet.”
EuroPride, een internationaal pride-evenement dat ieder jaar neerstrijkt in een andere Europese stad, vindt van 12 tot en met 18 september doorgang in de Servische hoofdstad Belgrado. Daarmee wordt het evenement voor het eerst gehouden in de Balkan. Wie voor vertrek de Reisapp van Buitenlandse Zaken raadpleegt, vindt onder het kopje ‘Tips van de ambassade’ slechts één advies: ‘Homoseksualiteit wordt niet algemeen geaccepteerd in Servië. Houd daar rekening mee.’
Dat EuroPride in Belgrado een andere invulling zal krijgen dan in eerdere gaststeden als Wenen, Madrid en Amsterdam, is duidelijk: in de afgelopen twintig jaar vond in de Servische hoofdstad negen keer een pride-optocht plaats, waarvan er twee in rellen ontaardden. Tegenwoordig sluit de politie het gebied waar de pride-optocht plaatsvindt daarom hermetisch af, zodat het evenement op een relatief veilige manier kan plaatsvinden. Om een beter beeld te krijgen van hoe het evenement er dit jaar uit komt te zien, spraken we zeven maanden voordat het zover is twee Servische activisten en een bestuurslid van EPOA, de European Pride Organisers Association.
Rellen
Na de politieke hervormingen in 2000, toen Servië een democratie werd, was er hoop dat de situatie voor de lhbtq-gemeenschap zou verbeteren. Activisten die zich in de jaren tachtig al uitspraken over mensenrechten, achtten in juni 2001 de tijd rijp om voor het eerst een pride te organiseren in de Balkan. Er waren nog geen honderd activisten op de been en de politie was compleet onvoorbereid. Honderden rechtsextremisten en hooligans vielen de activisten en agenten aan. De schokkende en gewelddadige beelden, die te zien waren in het journaal, werden in het collectieve geheugen gegrift. Het zou jaren duren tot een tweede pride georganiseerd werd.
Oorspronkelijk stond die gepland voor 2004, maar de overheid kon dat jaar de veiligheid niet garanderen, waardoor het evenement werd afgeblazen. Pas in 2010 vond er opnieuw een pride plaats, dit keer mét medewerking van de overheid. Zo’n zeshonderd activisten werden beveiligd door maar liefst tienduizend politieagenten. De stad was in lockdown, er waren tanks op de weg en er waren zo’n tienduizend hooligans op de been.
“Het is niet als Pride Amsterdam, waar je hand in hand met je vriendje door de stad kunt lopen”
Hoewel de optocht goed beveiligd was, vonden ondertussen door de hele stad rellen plaats met veel schade aan publieke gebouwen, waardoor de overheid de pride-optocht van 2011 tot 2013 verbood. Hoewel het hooggerechtshof van Servië het verbod in 2011 ongrondwettelijk verklaarde, werd het niet opgeheven. De daaropvolgende jaren werd de avond van tevoren de optocht verboden. In 2013 had de organisatie er genoeg van. De deelnemers werd opgeroepen om middernacht uit protest alsnog een optocht te houden. Het jaar erop hief de overheid het verbod eindelijk op en sindsdien vindt Belgrado Pride jaarlijks plaats – met uitzondering van 2020, toen dat vanwege de pandemie niet mogelijk was.
EuroPride
Pride-coördinator Marko Mihailović raakte in 2016 bij Belgrado Pride betrokken. In 2019 bepaalden de leden van de European Pride Organisers Association (EPOA) – bestaande uit pride-organisatoren uit meer dan dertig Europese landen – welke stad EuroPride in 2022 mag gaan hosten. Tijdens de selectieprocedure zagen de organisatoren van Belgrado Pride, Barcelona als grootste concurrent. “Hun pride is totaal anders: er komen miljoenen bezoekers op af”, vertelt Mihailović. “Daarbij heeft de lhbtq-gemeenschap in Spanje veel meer rechten: iedereen kan er trouwen, er zijn adoptieregelingen en ga zo maar door. Tijdens hun presentatie riep de pride-delegatie uit Barcelona iets in de trant van: ‘Bij ons voelt elke dag als EuroPride’, waarop iemand in het publiek terecht opmerkte: ‘Maar waarom is het dan nog belangrijk dat jullie EuroPride hosten?’” De delegatie van Belgrado Pride toonde tijdens hun presentatie beelden van de rampzalig verlopen pride uit 2001, liet vervolgens zien hoe de situatie sindsdien verbeterd is, maar benadrukte ook dat het land nog een lange weg te gaan heeft. Het resultaat: Belgrado Pride won met meer dan zeventig procent van de stemmen.
Mihailović hoopt dat er veel toeristen zullen afkomen op de EuroPride in zijn stad: “Met dit evenement kunnen we aan de lhbtq-gemeenschap in de rest van de wereld laten zien dat de strijd nog niet gewonnen is. Leuk dat je in je eigen stad openlijk lhbtq kunt zijn, maar er zijn nog genoeg steden over de hele wereld waar de gemeenschap onderdrukt wordt en waar de strijd voor gelijkheid voortduurt. Het tonen van solidariteit is essentieel. We willen de rest van de wereld laten zien waar wij mee worstelen. Onze strijd duurt al twintig jaar, en we hebben nog steeds geen gelijke rechten. We hopen dat EuroPride voor extra zichtbaarheid en momentum zal zorgen, en dat de positie voor lhbtq personen niet alleen in Servië maar in de hele Westerse Balkan verbetert. Dat brengt in potentie ook weer economische, democratische en politieke voordelen met zich mee.”
Beveiliging
Ondanks het feit dat Belgrado de daadwerkelijke prideoptocht jarenlang verbood, vinden er sinds 2011 wel andere pride-activiteiten plaats. De pride-week wordt steeds groter van opzet: vorig jaar waren er tachtig evenementen door de hele stad, inclusief debatten, tentoonstellingen, theatervoorstellingen, filmvertoningen en natuurlijk feestjes. Sinds 2018 vindt er na afloop van de optocht een groot concert plaats. De politie-inzet nam af, het aantal bezoekers steeg. In 2019 waren er voor het eerst meer deelnemers dan politieagenten.
Het is niet mogelijk om zomaar naar de optocht te gaan: er zijn specifieke toegangspunten, waar door de beveiliging wordt beoordeeld of je erdoorheen komt. Mihailović erkent dat hij dat graag anders zou zien. “Het zorgt er soms voor dat mensen die aan de pride willen deelnemen niet toegelaten worden. Omdat voor de beveiliging van Belgrado Pride zo enorm veel politiekracht nodig is, worden ook agenten van buiten Belgrado ingevlogen, die vaak nog conservatiever en daarom minder behulpzaam zijn.”
De organisatie kan volgens Mihailović ook meer medewerking van de politie gebruiken. “We zorgen dat ze uitgebreid op de hoogte zijn van onze plannen, maar horen steeds pas op de dag van het evenement hoe groot hun inzet wordt en waar de toegangspunten komen.” Doordat vanwege EuroPride dit jaar meer ogen op Belgrado gericht zijn, hoopt Mihailović op een betere samenwerking met overheidsinstanties. “De overheid wil immers niet voor schut staan, en zal EuroPride ongetwijfeld aangrijpen om te laten zien hoe EU-vriendelijk Servië is. Er wordt nu wel gezégd dat de overheid van alles onderneemt om mensenrechten in het land te verbeteren, maar in de praktijk komt er weinig van terecht.”
Mihailović is ervan overtuigd dat toeristen die op EuroPride afkomen zich geen zorgen hoeven te maken om hun veiligheid. “Belgrado kan zich geen slechte pr veroorloven, mocht een van de bezoekers iets overkomen. Natuurlijk zijn er dingen die je beter niet kunt doen: hand in hand lopen of je partner op straat zoenen zou ik echt afraden. We zullen aan bezoekers van de Pride informatie verstrekken zodat ze weten waar ze op moeten letten.”
“Het wordt tijd dat deze pride niet meer in verband wordt gebracht met rellen”
Steve Taylor, bestuurslid bij EPOA, onderstreept de woorden van Mihailović. “We hebben de organisatie van Belgrado Pride op het hart gedrukt om in hun communicatie duidelijk te maken dat het geen ‘partypride’ is. Het is niet als Pride Amsterdam, waar je hand in hand met je vriendje door de stad kunt lopen. Je moet echt voorzichtig zijn. Bereid je goed voor, bedenk hoe je in de stad het beste van A naar B kunt komen.”
Taylor is niet verrast dat een meerderheid van de stemmen tijdens de EuroPride-selectieprocedure naar Belgrado ging. “Hopelijk helpt EuroPride hen om van Belgrado Pride een meer openbaar evenement te maken, waarbij minder beveiliging nodig is. Het wordt tijd dat deze pride niet meer automatisch in verband wordt gebracht met rellen. Dat zou al een enorme verbetering zijn.”
Vooruitgang
Nikola Planojevic is datacoördinator bij Da se zna! (vrij vertaald: ‘laat het zien’), een organisatie die sinds 2017 bijhoudt hoeveel hatecrimes er in Servië plaatsvinden tegen de queer gemeenschap. Ook hij adviseert enige waakzaamheid. “Tijdens de laatste editie van Belgrado Pride verliep alles vredig tijdens de parade en aansluitende feesten, maar kregen we berichten dat bezoekers na afloop op straat en in het openbaar vervoer werden lastiggevallen. Vooral als ze zichtbaar hadden deelgenomen aan de parade, bijvoorbelgrado beeld doordat ze een regenboogvlag bij zich droegen.” Toch verwacht ook Planojevic dat bezoekers geen serieus gevaar zullen lopen.
“We moeten laten zien dat we er zijn, dat we onderdrukt worden, en dat we zo niet verder kunnen”
Da se zna! biedt slachtoffers van hatecrimes juridisch advies, staat slachtoffers bij als ze aangifte willen doen en koppelt ze indien nodig aan slachtofferhulp. Daarnaast verzorgt de organisatie voorlichtingen en workshops. Aan de cijfers ziet Da se zna! dat het – weliswaar met kleine stapjes – steeds iets beter gaat met de Servische queer gemeenschap. Planojevic: “Het aantal gewelddadige aanvallen is in de loop der jaren, in ieder geval in Belgrado, afgenomen. Inmiddels zijn er op bepaalde politiebureaus agenten die zich bereidwillig tonen om aangiftes van anti-lhbtq-geweld op te nemen. Het contrast tussen de acceptatie in Belgrado en Novi Sad [de tweede stad van Servië – red.] en de rest van het land is echter groot. Buiten die twee steden bestaan nauwelijks plekken of organisaties waar queer personen terechtkunnen.”
Ook pride-coördinator Mihailović ziet dat de situatie beetje bij beetje verbetert. “Toen ik als tiener naar clubs ging was het heel normaal dat hooligans je bij de uitgang opwachtten om je in elkaar te slaan. Ook werden er regelmatig traangasbommen naar binnen gegooid. Zulke situaties zijn tegenwoordig ondenkbaar. In Servische tv-series zien we steeds vaker queer personages die niet als clowns worden neergezet, maar die normale levens leiden. Er is wel degelijk sprake van vooruitgang.”
In 2017 werd de openlijk lesbische Ana Brnabić premier. Mihailović: “Het feit dat we een lesbische premier hebben, heeft op een grote wijze bijgedragen aan de zichtbaarheid van onze community. Tegelijkertijd heeft ze amper iets voor ons gedaan.” Binnen de Servische overheid wordt al jaren gesproken over samenlevingscontracten voor koppels van hetzelfde geslacht. Toen president Aleksandar Vučić vorig jaar in een televisie-interview zei dat hij een dergelijk wetsvoorstel niet zal ondertekenen, omdat hij het ongrondwettelijk vindt, kwamen die gesprekken stil te liggen. Mihailović: “Ons wordt gezegd dat na de verkiezingen in april het wetsvoorstel opnieuw behandeld zal worden, maar ik heb er een hard hoofd in.”
Solidair
Ondertussen blijft Belgrado Pride zich verder ontwikkelen. Mihailović: “Ik zie dat door de jaren heen steeds jongere bezoekers op ons evenement afkomen. Dat vind ik een goede ontwikkeling: het laat zien dat queer jongeren en hun ally’s zichzelf steeds meer durven te laten zien.” In het verleden was het voor de organisatie lastig commerciële sponsoren te vinden. “Maar nu we EuroPride hosten, weten bedrijven als IKEA ons wél te vinden”, zegt Mihailović glunderend. “Ook veel lokale bedrijven willen dit jaar voor het eerst aanhaken, dat is mooi om te zien. Ik snap dat we voor onze strijd voor gelijkheid een lange adem moeten hebben, maar ik verwacht dat EuroPride ons een flinke duw in de goede richting zal geven. Tot nu toe hebben we met Belgrado Pride nog niet meer dan drieduizend bezoekers getrokken, maar ik voorspel dat we met EuroPride over de tienduizend heen gaan.”
Mihailović hoopt vooral dat potentiële bezoekers van EuroPride in Belgrado zich niet door het activistische karakter van de Pride laten ontmoedigen. “Áls je in de gelegenheid bent om erbij te zijn, kom dan. Belgrado is als bestemming erg betaalbaar, het weer in september is prachtig, er zijn knappe mannen, lekker eten en een interessante geschiedenis. Het is voor ons zó belangrijk dat mensen buiten Servië naar EuroPride komen en laten zien dat ze solidair zijn met ons. We moeten laten zien dat we er zijn, dat we onderdrukt worden, en dat we zo niet verder kunnen. Er zijn zoveel jongeren die gepest worden, die van huis weglopen en die met geweld te maken krijgen. Hoe meer bezoekers naar EuroPride komen, hoe luider onze stem wordt, en hoe beter we kunnen laten zien dat ook wij gelijke rechten verdienen.”
EuroPride vindt plaats van 12 tot 18 september 2022. meer info: www.prajd.rs/en/
Beeld: Belgrade Pride/Vesna Lalić
