Uit ’t leven: over zelfdoding binnen de lhbtq-gemeenschap

Gedachten aan zelfdoding zijn helaas geen zeldzaamheid in de lhbtq-gemeenschap. Bijna de helft van de lesbische, homoseksuele en biseksuele volwassenen heeft ze ooit gehad, zo bleek in 2012 uit een onderzoek van het SCP. Ruim vijf keer zoveel als bij de algemene bevolking. De cijfers over trans personen uit hetzelfde onderzoek zijn nog schrijnender: in vergelijking met cisgender personen denken zij zeven keer vaker aan suïcide en ondernemen zij vijf tot tien keer vaker een poging.

Filmmaker Tim Dekkers en scenarist Henk Burger vonden het hoog tijd dit onderwerp – ook binnen de queergemeenschap – uit de taboesfeer te halen. Ze maakten er de documentaire Uit ’t leven over, die op 26 maart tijdens de Roze Filmdagen in Amsterdam in première gaat.

Dekkers maakte eerder documentaires als PrEP & Me, over de politieke onwil om PrEP groter uit te rollen in Nederland, en Hola Yumbo, over het gelijknamige iconische winkelcentrum annex gay uitgaansmekka op Gran Canaria. Burger schreef eerder onder meer het scenario’s voor Gewoon vrienden, over de liefde tussen twee jonge mannen met verschillende achtergronden.

Burger: “Tim en ik kenden elkaar al zo'n 35 jaar, maar hadden nog nooit iets samen gemaakt. Hola Yumbo vond ik erg geestig, maar ik vroeg hem of het niet eens tijd werd een serieuzer onderwerp te behandelen. ‘Heb jij een idee dan?', kreeg ik van hem terug. Dat had ik zeker. In mijn vrienden- en kennissenkring wist ik toen – dit is ruim twee jaar geleden – al van twaalf mensen die waren overleden aan zelfdoding.”

Dekkers: “Ik was er in mijn directe omgeving nog niet mee in aanraking gekomen. Ik kende de cijfers wel vaag, maar Henks verhaal maakte het voor mij heel concreet. Ik vroeg me af: waarom lukt het ons als community niet om meer over zo’n groot probleem te praten, om het taboe te doorbreken? Ik ben toen op zoek gegaan naar mensen die dit van dichtbij hebben meegemaakt en kwam zo uit bij de drie personen die we in de documentaire portretteren.” 

GEBUTSTE JEUGD

In Uit ’t leven volgen we acrobaat Jean en gemeenteraadslid Kris (beiden gay) en transgender model Solange. Alle drie worstelden zij met zelfdodingsgedachten.

Dekkers: “We hebben nadrukkelijk geen voorlichtingsfilm willen maken. Er komen geen experts aan het woord en ik geef geen verklaringen. We willen simpelweg het verhaal vertellen van drie ervaringsdeskundigen, om anderen een inkijkje te geven in hoe het is om met zulke gedachten te worstelen, maar ook om inzicht te geven in hoe deze mensen hun leven weer op de rails hebben gekregen.”

Burger: “Wat we met de documentaire vooral hopen te bereiken is dat we als community meer met elkaar in gesprek durven te gaan over de vaak gebutste jeugd die velen van ons hebben gehad, een tijd die veel mensen blijvend beschadigd heeft en die hen belemmert in het meekomen met de vrolijke massa. De verhalen over de jeugd van de hoofdpersonen hebben daarom een belangrijke rol in de documentaire. Het leed wat in die tijd aangericht is, werkt een leven lang door.”

Dekkers: “De documentaire is ook een soort noodkreet. Na de première op de Roze Filmdagen is er daarom een nagesprek met schrijver en onderzoeker Linda Duits en wethouder Touria Meliani [o.a. portefeuillehouder Inclusie en Anti-discriminatiebeleid – red.]. Ook het COC ziet onze documentaire als een soort breekijzer om het gesprek hierover op gang te brengen.”

DOEN ALSOF

Ook onder lhbtq personen bestaat volgens Dekkers en Burger soms weinig ruimte om te praten over zelfdodingsgedachtes. Zeker bij een deel van de mannen draait het volgens hen vaak om feesten, datingapps en de sportschool.

Burger: “Onder sommigen in de scene – en dan heb ik het vooral over gay mannen – is het gemeengoed te doen alsof het leven je goed afgaat. Lekker een pilletje slikken met z'n allen op de dansvloer. Maar als je een keer een depressieve periode hebt, kun je dan ook terecht bij die mensen met wie je feestjes viert? Volgens mij is dat lang niet altijd het geval.”

Dekkers: “Onder deze mannen is er veel schone schijn. Een drang om jong, gespierd, gebruind en succesvol op de dansvloer te staan of op het strand liggen.”

Burger: “Problemen worden vaak verzwegen, die zijn niet gezellig.”

Dekkers: “En als je wat ouder wordt en minder gespierd en succesvol bent …"

Burger: “... en je relatie gaat uit en je hond gaat dood en je verliest je baan ... Dan voelen deze mannen zich vaak niet veilig genoeg om te zeggen dat het niet goed met ze gaat. Precies dit gebeurde bij een van mijn vrienden. Zijn bestaan implodeerde en zijn zelfwaardering verdween. Daarna zag hij geen andere optie dan uit het leven te stappen.”

ZWARE DEKEN

In Uit ’t leven speelt ook Henks verhaal een belangrijke rol. Hij vertelt openhartig over zijn eigen depressieve periode.

Dekkers: “Hier koos ik bewust voor. Henk is mijn subhoofdpersoon en als verteller en ervaringsdeskundige vormt hij het bindmiddel van het verhaal. Het geeft de film een bijzondere extra laag. Door de gesprekken met Henk heb ik geleerd dat de diepte en de pijn onpeilbaar zijn en dat je geen grip op zelfdodingsgedachten kunt krijgen. Ik kan me de wanhoop, de verbijstering en de woede nu iets beter voorstellen.”

Burger: “Je kunt het misschien alleen goed begrijpen als je zelf een tijd in een donkere periode hebt gezeten en die zware deken hebt moeten dragen. Ik heb zelf wel wat halfslachtige pogingen gedaan die niet tot de dood zouden leiden, maar deze schreeuwtjes zorgden wel voor hulp. Helaas werkte dit niet voor een aantal van mijn vrienden, met een negatieve afloop tot gevolg. Dat is voor mij het moeilijkst. Niet dat ze dood zijn gegaan – er is zoiets als zelfbeschikkingsrecht – maar het feit dat ze mij niet hebben durven vertrouwen. Dat reken ik mezelf ergens aan, terwijl ik weet dat dat onzin is.”

HOOPVOLLE ONTWIKKELINGEN

Heeft de lhbtq-gemeenschap nu meer oog voor deze problematiek dan vroeger? 

Dekkers, resoluut: “In mijn ogen niet. Het onderwerp lijkt in een deel van de community net zo onbespreekbaar als tien, twintig jaar geleden. Dat maakt me verdrietig en opstandig.”

Burger: “Er is helemaal niets mis met feesten als Rapido, Funhouse of Bear Necessity. Ik ga daar ook naartoe en ik geniet ervan. Maar daarnaast is er het echte leven. Leren we die twee beter met elkaar te integreren, dan redden we daarmee misschien die ene persoon die zich zo eenzaam voelt. Waarom bel je iemand die je op een feest als een muurbloempje aan de kant hebt zien staan na afloop niet even op? Gewoon een beetje aandacht voor elkaar. Soms ga ik naar Club Church [queer cruise club in Amsterdam - red.] en sta ik drie uur lang lekker met mensen te kletsen aan de bar. Dat sociale aspect ontbreekt vaak. Sommige feesten zijn één grote deinende GHB-massa waar iedereen in zijn eigen hoofd zit en alleen met zichzelf communiceert.”

Toch zijn beide mannen hoopvol over de nieuwe generatie.

Dekkers: “Ik geef nu les aan studenten journalistiek, waar ook non-binaire en transgender personen bij zitten. Daar wordt op zo'n natuurlijke manier mee omgegaan, ook door de macho hetero jongens. Er is op dat punt veel verbeterd. Jongeren zijn inclusiever geworden, vrijer ook. Solange verwijst in de documentaire bijvoorbeeld naar TikTok, waarop jongens filmpjes posten waarin ze zich opmaken."

Burger: “Tegenwoordig worden mensen die neerbuigend omgaan met anderen op veel feesten de tent uitgezet. Dat vind ik echt een verademing. Ook lijken mensen binnen de gemeenschap veel minder in homogene groepjes te clusteren. Het is veel meer fluïde geworden, zeker onder jongeren, en er wordt liefdevoller met elkaar omgegaan. Dat vind ik positief aan deze tijd.”

Dekkers: “Ik wil met deze documentaire hoop bieden, niet alleen maar somberheid. Mensen die de bioscoop verlaten mogen verdrietig zijn, maar moeten ook weten dat het vaak nog goed kan komen.”

Uit ’t leven gaat op 26 maart in première tijdens de Roze Filmdagen in Amsterdam.

Wie meer informatie zoekt, vragen heeft of wil praten over depressie of suïcide kan 24/7 terecht bij Stichting 113 Zelfmoordpreventie, via 0900-0113 of www.113.nl.