Jenny Rozema (zij/hen) is televisieredacteur en freelance tekstenschrijver. Daarnaast is ze actief als activist, met name tegen de klimaatcrisis. In een gastcolumn laat ze weten waarom ze moeite heeft met teksten als "Wees gewoon jezelf". Want heel veel mensen kunnen niet gewoon zichzelf zijn.
Er zijn veel manieren om te zeggen dat je lhbtqia+ mensen steunt, maar één bepaald soort zinnetje lijkt bovenal heel populair te zijn:
“Wees wie je bent.” “Wees wie je wil zijn.” “Wees gewoon jezelf.”
Zinnetjes zoals dat zijn overal. Sociale media en comments staan er vol van. BN’ers herhalen ze tot in den treure.
Er staat zelfs een gebouw in mijn thuisstad waar het in koeienletters op de gevel is geplakt: “JUST BE YOU!” En nu het Pride-seizoen is lopen bedrijven, politieke partijen en overheidsinstanties ons er natuurlijk ook weer onder te bedelven.
Zo zat om dit te horen
Ik weet natuurlijk dat de meeste individuele mensen die dit zeggen het goed bedoelen. En als het oprecht is (en geen holle pinkwashing door een grote instantie), dan waardeer ik het gebaar natuurlijk ook. Maar mag ik even heel eerlijk zijn? Ik ben het zó zat om dit te horen. In mijn ogen is “wees gewoon jezelf” niet alleen vrij betekenisloos, maar het slaat ook fundamenteel de plank mis. Het probleem is niet dat lhbtqia+ mensen niet “gewoon zichzelf zijn”. Het probleem is dat de rest van de maatschappij het vaak onmogelijk probeert te maken voor ons om dat te doen.
'Zinnetjes als “wees gewoon jezelf” bereiken precies het tegenovergestelde'
Er zijn redenen dat veel lhbtqia+ mensen niet zichzelf kunnen zijn. Er is nog steeds erg veel haat, discriminatie en geweld. Met name voor transgender mensen, non-binaire mensen, andere niet-cis mensen en gendernonconforme mensen wordt dit de laatste tijd zelfs in rap tempo erger. Als je als supportive persoon hen wil helpen, dan moeten we die problemen aanpakken. We moeten ze aanstippen, erkennen, ons erover uitspreken en mensen confronteren die eraan bijdragen (zei het op een grote of kleine manier, met opzet of niet). Maar zinnetjes als “wees gewoon jezelf” bereiken precies het tegenovergestelde.
Geen woord over de redenen waarom
Heel erg vaak wordt na “wees gewoon jezelf” geen woord gerept over de redenen waarom veel mensen dat niet kunnen. Het daadwerkelijke probleem blijft vrijwel altijd onbesproken. Dat komt deels omdat het zinnetje alle focus en verantwoordelijkheid naar lhbtqia+ mensen zelf verschuift. “Jíj moet gewoon jezelf zijn.” Alsof de agressiviteit en aversie tegen alles wat lhbtqia+ is die breed in de maatschappij heerst niet eens een factor is.
En wanneer de problemen onbesproken blijven, blijven andere mensen en hun rollen in die problemen dat ook, terwijl juist die van belang zijn om de problemen aan te pakken. Natuurlijk is er veel haat, maar die haat wordt ook veel getolereerd en geduld. Op lhbtqia+-gebied heerst in de maatschappij ook veel onverschilligheid, wegkijkerij, ontkenning en een groot gebrek aan kennis en bewustzijn. Om een effectief gesprek over anti- lhbtqia+ sentimenten te voeren, moet dit allemaal erkend en besproken worden. Maar “wees gewoon jezelf” houdt iedereen behalve lhbtqia+ mensen zelf uit het gesprek. “Jíj moet gewoon jezelf zijn.”
'“Wees gewoon jezelf” is bijna altijd het begin en het einde van het gesprek'
De harde realiteit is nog steeds dat wanneer lhbtqia+ mensen proberen om “gewoon zichzelf te zijn” - of zelfs als we proberen uit te vinden wie “mezelf” is - we serieus risico lopen op scheldpartijen, intimidatie, uitsluiting, verstoting door vrienden en familie, stenen door het raam, fysiek geweld, discriminatie door alles van scholen tot werkgevers en overheidsinstanties, doodsbedreigingen en erger. Deze problemen zijn ernstig, wijdverspreid, en veel ervan worden op dit moment steeds erger. Kijk bijvoorbeeld naar de toename in anti-lhbtqia+ geweld en de enorme haatcampagne die nu tegen trans mensen wordt gevoerd.
Simpelweg niet veilig
Dít is waarom zo veel lhbtqia+ mensen niet “gewoon zichzelf kunnen zijn”: het is heel vaak simpelweg niet veilig voor hen om dat te doen. Om dan berichten van stralende mensen te zien dat we “gewoon onszelf moeten zijn” voelt, bot gezegd, bijna als een belediging.
“Wees gewoon jezelf” is bijna altijd het begin en het einde van het gesprek. Ik zou dolgraag “gewoon” mezelf zijn. Alle lhbtqia+ mensen willen “gewoon” zichzelf zijn. Maar zo simpel is het gewoon niet, en dat zinnetje helpt weinig om dat te veranderen. Het is zo’n algemene uitspraak die zo veel wordt rondgestrooid dat het al zijn betekenis heeft verloren. Ik denk niet dat er iemand is die door dit zinnetje nog aan het denken wordt gezet.
'Spreek je uit tegen haat, desinformatie en onderdrukking'
Dus mensen, alsjeblieft, hou op met ons vertellen dat we “gewoon onszelf moeten zijn”. Of hou het op zijn minst niet daarbij. Begin in plaats daarvan met kijken naar de redenen wáárom we niet gewoon onszelf kunnen zijn. Praat over specifieke problemen en onze rechten. Spreek je uit tegen haat, desinformatie en onderdrukking. Help met het versterken van lhbtqia+ stemmen. Steun groepen die nu extra hard worden aangevallen, zoals trans, non-binaire en andere niet-cis mensen. Steun mensen uit intersectionele gemarginaliseerde groepen, zoals lhbtqia+ mensen van kleur, mensen met een migratie-achtergrond, gehandicapte mensen en vluchtelingen.
Schrijf eens een persoonlijker bericht
Of, als je persoonlijk een lhbtqia+ persoon wil vertellen dat je hen steunt, probeer eens een persoonlijker bericht te schrijven. Vier positieve veranderingen in hun leven met hen. Vertel mensen dat je trots bent op hen en op de stappen die ze zetten. Geef ze een compliment. Of als ze het even moeilijk hebben, doe dan niet alsof hun problemen niet bestaan, maar erken ze en vertel bijvoorbeeld dat jij wel altijd achter hen zal staan.
En als je niet veel weet over lhbtqia+ onderwerpen en problemen, neem dan de tijd om erover te leren. En als je dat hebt gedaan, gebruik die kennis dan om te helpen anderen er meer over te leren. Als je echt een verschil wil maken, is er niets beters wat je kunt doen dan dat.
Als je oprecht wil dat wij “gewoon onszelf kunnen zijn”, vertel ons dat dan niet alleen, maar help ons toe te werken naar een wereld waar we dat ook echt veilig kunnen doen.
Meer lezen van Jenny Rozema? Ga naar www.jennyrozema.net.
Coverbeeld: UnSplash
