De gerenommeerde muzieksite Pitchfork heeft een lijst opgesteld van vijftig nummers die de afgelopen vijftig jaar van invloed zijn geweest op de queer geschiedenis. Naast de usual suspects komen we ook een paar verrassingen tegen. Hier een greep uit het aanbod.
Pitchfork begint de lijst, getiteld ‘50 Songs That Define the Last 50 Years of LGBTQ+ Pride’, met een bondig essay over vijftig jaar muziekgeschiedenis, met als aanloop de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw.
Pansy Craze
Drag-optredens zorgden er tot midden jaren dertig voor dat de mainstream in aanraking kwam met de ‘Pansy Craze’. Dat werd halverwege de jaren dertig teruggedraaid vanwege de Grote Depressie: er waaide een conservatieve wind en een backlash volgde.
Disco
De jaren vijftig, zestig en zeventig zorgden voor nieuwe verworvenheden. Elton John, David Bowie en Freddie Mercury kwamen tot bloei, de hoogtijdagen van disco braken aan en ook in de punktijd was het regelmatig queer wat de klok sloeg.
Gay disease
Maar dan slaat begin jaren tachtig het noodlot toe: de ‘gay disease’ breekt uit en de aidsepidemie grijpt woest om zich heen. Als tegenreactie zoeken acts als Frankie Goes to Hollywood de uitersten op met extreem expliciete videoclips (‘Relax, don’t do it’) en verliezen mensen zich in hedonistische house en dance (‘Is It All Over My Face’).
Coming-out
Vanaf de jaren negentig komen steeds meer artiesten al dan niet vrijwillig uit de kast. Melissa Etheridge, George Michael en k.d. lang zijn daar enkele voorbeelden van.
Boegbeelden
Na de millenniumwisseling stijgt het aantal artiesten explosief dat openlijk en vrijwillig onder een van de vele LHBTQAI+-letters valt. Rufus Wainwright, Anthony van The Johnsons (die nu Anohni heet), maar ook mainstream artiesten als Sam Smith, Olly Alexander van Years & Years, Troye Sivan, Ricky Martin en vele anderen zijn boegbeelden van een nieuwe generatie muziekliefhebbers.
Top 1000
Een aantal hiervan komt terug in de lijst van Pitchfork, want dat is het mooie: er is intussen zo veel muziek gemaakt die in dit lijstje zou passen dat ze net zo goed een Top 1000 hadden kunnen samenstellen. Een Rufus Wainwright ontbreekt bijvoorbeeld, maar wordt wel genoemd in een van de vijf ‘confessionals’ van artiesten over hun favoriete artiest.
Usual suspects
De lijst is opgebouwd in chronologische volgorde en elke entry is voorzien van een uitgebreide verantwoording waarom een lied de lijst heeft gehaald. Ook achter de tracks die op het eerste gehoor usual suspects lijken, zoals Gloria Gaynors ‘I Will Survive’, zit een historisch verhaal.
Van de laatste vijf decennia pikten we telkens één entry uit de lijst, die in zijn volledigheid te bekijken én beluisteren is op Pitchfork.com.
Gloria Gaynor - I Will Survive ( 1977)
Veel mensen kennen dit nummer vooral als een feestlied. De studenten van de Hermes House Band scoorden er een hit mee in Nederland. Tot verdriet van de echte Gloria Gaynor begon het hele publiek keihard "LAAA-LA-LA, LA LÁÁÁÁÁÁÁÁ-LA-LA-LA-LA-LA" te zingen toen ze in ons land eens optrad tijdens een personeelsfeest. In ongeveer dezelfde periode was het een klassiek moment in de film Priscilla, Queen of the Desert, waar twee drag queens en een transgender vrouw er de show mee stalen.
En ja, het lied is inderdaad een anthem om helemaal op los te gaan. Het lied gaat over iemand die is verlaten, maar er ondanks alles wel weer bovenop komt. Pitchfork trekt een parallel met het einde van het discotijdperk, waarbij platen werden verbrand in een tijd waarin racisme en homofobie weer toenamen. Maar wat er ook zou gebeuren: we will survive.
Later, na het uitbreken van de aidsepidemie, kreeg het lied een nieuwe betekenis. De boodschap van verliezen en overleven werd al snel geadopteerd door mensen die vrienden en geliefden waren kwijtgeraakt tijdens de aidscrisis. Nog altijd zijn er mensen die te maken krijgen met de struggle of life. Het mooie van 'I Will Survive' is dat het altijd blijft bestaan: het biedt troost, maar je kunt er ook gewoon helemaal op uit je dak gaan.
Madonna – Express Yourself (1989)
Met een lijst die al een beperking kent van vijftig plaatsen, is het lastig er slechts eentje uit te kiezen om de jaren tachtig te vertegenwoordigen. ‘Smalltown Boy’ van Bronski Beat had hier kunnen staan, of het eerder genoemde ‘Relax’ van Frankie Goes to Hollywood. We kiezen hier voor Madonna, omdat de Queen of Pop een ongekende invloed heeft gehad op de queer geschiedenis. Ze was een van de eerste artiesten die zich inzette voor de strijd tegen hiv en aids, liet een jaar na ‘Express Yourself’ de mainstream kennismaken met de ballroom-cultuur via ‘Vogue’ en volgens deze lijst gaan haar jaren negentig-tracks ‘In This Life’ en ‘This Used To By My Playground’ allebei over het verlies van dierbaren aan de aidscrisis.
De video van ‘Express Yourself’ laat een utopische wereld zien die geïnspireerd is door de film Metropolis van Fritz Lang. Pitchfork noemt het een ‘homo-erotisch art deco-meesterwerk' waarin mannen werden getoond – een aantal daarvan keerde terug in de ‘Vogue’-video en als danser in de Blond Ambition-tour én de baanbrekende documentaire concertfilm Truth or Dare die daarop volgde – als hard werkende slaven in een onderwereld. Madonna speelde met SM en bondage en was iedereen de baas. De boodschap was luid en duidelijk: geloof in jezelf, wees jezelf, hou van jezelf en laat jezelf zien zoals je bent.
RuPaul – Supermodel (You Better Work) (1993)
De jaren negentig komen er een beetje bekaaid vanaf in de lijst, met als hoogtepunten ‘Freedom’ van George Michael en ‘Being Boring’ van de Pet Shop Boys. Die laatste gaat over de steeds kleiner wordende wereld van zanger Neil Tennant, zonder 'all the people I was kissing, many of whom are now missing'. We hadden ook kunnen kiezen voor Melissa Etheridge, k.d. lang of Sleater Kinney, want het waren vooral vrouwen die in dit decennium de dienst uitmaakten op queer-gebied.
Het is RuPaul geworden. Mede dankzij Ru is drag en alles wat daarbij hoort min of meer mainstream geworden. Van debuutsingle ‘Supermodel’ zijn een half miljoen exemplaren verkocht en als er iemand is die drag, gay en zwarte subculturen bij elkaar brengt is het RuPaul wel. Inmiddels is er een complete franchise ontstaan van RuPaul’s Drag Race, dat in het tiende seizoen meer kijkers trekt dan ooit. Er is een Thaise spin-off en de Drag Race-alumni reizen de wereld rond met optredens die een breed publiek trekken. Alleen al Bianca del Rio weet een toch niet krappe zaal als Theater Amsterdam met gemak uit te verkopen, en het leuke is: het publiek varieert van hardcore fans van het eerste uur tot jonge meisjes uit de provincie. RuPaul better work nog een hele tijd door!
Scissor Sisters – Take Your Mama (2004)
Misschien komt het omdat er gewoon heel veel keus was in de jaren nul van deze eeuw, en dat ze bij Pitchfork dachten: gay lijkt inmiddels wel gewoon ingeburgerd. Rapper Common was destijds een opvallende outsider in een wereld die werd gedomineerd door homofobe hiphoppers, of mannen die zich er vooral niet over uit wilden laten. Zestien jaar later is dat compleet anders, nu queer hiphop een heel ding is met Big Freedia, Le!f, Mykki Blanco, Cupcakke, Kaytranada en Princess Nokia als vaandeldragers (al is dit slechts een kleine greep).
We kiezen voor de Scissor Sisters, die er in tijden van de openstelling van het huwelijk en de eerste adoptiewetgeving geen enkel probleem meer in zagen om openlijk homoseksueel te zijn. ‘Take Your Mama’ gaat over het bezoek aan een gaybar, en moederlief gaat gewoon mee. Destijds waren de Scissor Sisters enorm geliefd bij een groot publiek, met name in Groot-Brittannië. Van huismoeders tot hen parties, iedereen ging uit z’n dak op de aanstekelijke muziek die werd gezongen door Jake Shears en Ana Matronic. Na hun monsterhit ‘I Don’t Feel Like Dancing’ namen ze wat gas terug en doken ze weer iets dieper ondergronds, maar dit lied was voor álle moeders en álle kinderen. Voor iedereen dus.
Troye Sivan - Bloom (2018)
Met Arca, Perfume Genius, Frank Ocean en Serpentwithfeet in de (min of meer kunstzinnige) R&B-hoek, de rechttoe rechtaan-pop van Lady Gaga (‘Born This Way’) en Tegan & Sara, de koffietafelballads van Sam Smith, de Prince-achtige soulfunk van Janelle Monae en de hybride mix van hiphop, K-pop en dance van Diplo & Starrah: nooit eerder was de popmuziek zo breed georiënteerd op muziek die in een lijst als deze past.
Troye Sivan noemen ze hier een ‘jongensachtige schoonheid’ die past in het rijtje Fabian, Michael Jackson en de Justins Timberlake en Bieber. Hij speelde al in een X-Men-film, brak door via YouTube en is uitgegroeid tot een echte popster. Het verschil met zijn hierboven genoemde voorgangers: Troye Sivan is expliciet gay. Zijn laatste single ‘Bloom’ lijkt op het eerste gehoor inderdaad over bloemen te gaan die tot bloei komen. Maar als je weet dat bloom ook slang is voor het ontspannen van je kringspier tijdens de seks, dan is dit de eerste expliciete power ballad voor power bottoms die wereldwijd in de hitlijsten heeft gestaan. Met zijn felrode lipstick en waanzinnige creaties ziet Troye er ook nog eens fantastisch uit in de video.
